سجاد عمرانی_ رهبر انقلاب در اهمیت کار فرهنگی فرمود: حاضرم جانم را فدای کار فرهنگی کنم.

از آنجا که انقلاب و کشور و جامعه ما یک جامعه فرهنگی است و(فکروفرهنگ) که قوام شخصیت انسان و یک جامعه مبتنی بر آن است، به کار فرهنگی و فعالیت های فرهنگی که اُس و اساس زندگی یک شخص و یک جامعه است، احتیاج داریم.

مهندسی فرهنگ بدین مفهوم است که با بصیرت و فکر کلان و نگاه برتر و بالاتر، همه جریانهای فرهنگی داخلی و خارج کشور دیده، و مشخص شود که عناصر فرهنگی با چه کیفیتی باید باشند و حقیقت فرهنگ باید به کدام سمت برود. از سوی دیگر باید حرکت فرهنگی به سمت مطلوب، هدایت و مراقبت شود. هدایت و مراقبت حرکت فرهنگ به سمت مطلوب با مهندسی فرهنگی کشور انجام می پذیرد.

مهندسی فرهنگ و مهندسی فرهنگی کشور، وظیفه و مأموریتی است که از عمق و پیچیدگی بسیاری در حوزه مدیریت راهبردی کشور برخوردار است. لازمه چنین وظیفه‌ای بهره گیری از نتایج تلاش های علمی و پژوهشی و

مطالعات در موضوع فرهنگ و توسعه فرهنگی و در اختیار داشتن اطلاعات فرهنگی با رصد مستمر فرهنگی کشور و جهان است.

مهندسی فرهنگی تا آنجا که بررسی‌ها نشان می‌دهد در ادبیات مدیریت و فرهنگ واژه ای نسبتاً نو و جدید است و در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۲۶/۹/13۸۱ از آن استفاده شده است پیش از این اندیشمندانی از واژه مهندسی انسان استفاده کرده‌اند؛ اما واژه مهندسی فرهنگی جدید به نظر می آید.

برای ایجاد هر بنای مادی و فیزیکی از ابتدا تا انتهای فرآیند ساخت بنا به مهندسی نیاز است و مهندس تشخیص میدهد که آیا زمین تعیین شده برای ساخت بنای مورد نظرمناسب است یا خیر و در صورتی که مناسب بود، نقشه‌ای  مناسب طراحی می‌کند و سپس بر اساس آن نقشه بنا را می سازند و مهندس نیز بر ساخت آن نظارت می‌کند بدیهی است در صورتی که بنای مورد نظر در برابر آسیب ها مقاومت نداشته باشد و آسیب جدی ببیند و به ساکنان آن لطمه ای وارد شود، مهندس مسئول آن خواهد بود. در مورد انسان نیز مسئله همین گونه است.

بنابراین مقاله حاضر می‌کوشد تا مهندسی فرهنگی را تعریف و اصول آن را بیان نماید و فرق آن با مهندسی فرهنگ را تبیین نماید.

اهمیت کار فرهنگی

رهبر انقلاب در اهمیت کار فرهنگی فرمود: (حاضرم جانم را فدای کار فرهنگی کنم.)

از آنجا که انقلاب و کشور و جامعه ما یک جامعه فرهنگی است و (فکر و فرهنگ) که قوام شخصیت انسان و یک جامعه مبتنی بر آن است، به کار فرهنگی و فعالیت های فرهنگی که اُس و اساس زندگی یک شخص و یک جامعه است، احتیاج داریم.

رهبر معظم انقلاب شورای عالی انقلاب فرهنگی را به عنوان بالاترین رده در نظام فرهنگی کشور، مشخص کردند و فرمودند: شورای عالی انقلاب فرهنگی مأموریت و وظیفه حساس و پیچیده ای در مدیریت راهبردی فرهنگی کشور بر عهده دارد. به غیر از این مجموعه، هیچ جایگاه و مرکز دیگری در کشور وجود ندارد. دولت و مجلس و حتی مجمع تشخیص مصلحت نظام در رابطه با فرهنگ کشور وظایفی بر عهده دارند ولی هیچکدام وظیفه ای را که این شورا بر عهده دارد، عهده دار نبوده و نمی توانند انجام دهند. ۲۶/۹/۱۳۸۱

تعریف مهندسی فرهنگی

تعاریفی برای مهندسی فرهنگی بیان شده است که ما به دو نمونه از آن اشاره می‌کنیم و در آخر معنای تحت الفظی از آن را بیان می کنیم.

۱- مهندسی فرهنگی یعنی: ایجاد تحول، نوسازی و باز سازی ساختارهای کشور بر اساس فرهنگ و ارزش‌های اسلامی

۲- مهندسی فرهنگی یعنی: طراحی نظام های جدید تغییر دهنده فرهنگ موجود که می تواند با ایجاد تغییراتی گسترده در نظام های موجود فرهنگ ساز جامعه، تحولات و تغییرات تدریجی جامعه را به سمت تحقق اهداف فرهنگ ‌ساز پیش تعریف شده هدایت کند.

اماآنچه از معنای لغوی فرهنگ به دست می‌آید به معنای(هنر)و(شیوه زندگی) به کار رفته است و واژه مهندسی به معنای (طراحی و هدایت) به کار رفته است. و اگر بخواهیم یک تعریف تحت اللفظی از مهندسی فرهنگی بیان نمائیم، باید گفته شود مهندسی فرهنگی: طراحی و هدایت فرهنگ و به عبارت دیگر طراحی و هدایت باورها است .

تفاوت مهندسی فرهنگی با مهندسی فرهنگ

در مهندسی فرهنگ کلمه مهندسی به فرهنگ اضافه شده است. عبارت از ترکیب مضاف و مضاف الیه پدید آمده است. مهندسی فرهنگ را به هر معنایی تفسیر کنیم منظور این است که خود مقوله فرهنگ باید هندسه پذیر باشد. بنا است مقوله فرهنگ مهندسی شود، سامان بیابد و مدیریت بشود

 اما مهندسی فرهنگی: ترکیبی است پدید آمده از یک ترکیب صفت و موصوفی، مهندسی فرهنگی یعنی مهندسی کردن، مدیریت کردن و سامان بخشیدن و جهت دادن و اندازه کردن از نوع فرهنگی، با معیارهای فرهنگی از زاویه فرهنگ و متعلق در اینجا نیامده است. چه چیزی را مهندسی فرهنگی کنیم در این عبارت نیامده است. در حالی که در مهندسی فرهنگ گفتیم متعلق خود مهندسی فرهنگ است. یعنی خود فرهنگ را می‌خواهیم تقدیر و اندازه و تدبیر کنیم و جهت دهیم. اما در عبارت مهندسی فرهنگی، مهندسی از نوع فرهنگی مد نظر می باشد ومتعلق در اینجا وسیع است.

شاخص خودشناسی 

نکته‌ای که در کار فرهنگی مهم است این است که در فعالیتهای فکری فرهنگی و علمی اگر (شاخص خودشناسی) وجود نداشته باشد، شخص زیر باری از اطلاعات دفن شده و سر درگم می شود. اما با این شاخص، فعالیت‌های فرهنگی مسیر الهی پیدا می کند. و خداوند هم در قرآن به این مطلب اشاره فرموده اند: (و اَنزَلنا مَعهُمُ الکِتابَ و المیزان) که تنها اطلاعات مهم نیست بلکه میزان و شاخص هم باید باشد که راه را بشناسیم و رهبر انقلاب هم فرموده اند که یک کار فرهنگی باید خروجی داشته باشد.

نتیجه و خروجی کار فرهنگی موفق تولید انسان مومن است در غیر این صورت کار فرهنگی یک کار عقیم و بی‌نتیجه است. درکار فرهنگی تغییر بینش انسان مهم است نه تغییر دانش، دانش وسیله و ابزار است، اما بینش یعنی شخص (خود حقیقی)اش را ببیند. با شناخت این خود، انسان اول مومن به خود و سپس مومن به خداوند می شود. کسی که خودش فاسق است و مسئولیت کار فرهنگی را بر عهده می‌گیرد، بودجه های میلیاردی فرهنگی را تلف می کند. آیا محصول کار چنین کسی می تواند انسان مومن باشد؟ چنین کسی هنوز خودش را پیدا نکرده، چطور می‌خواهد برای دیگران طرح و برنامه تنظیم کند یک اصطلاحی بزرگان در عرفان دارند که می گویند: (مواظب باشید موقع ذکر گفتن؛ ذکر، شما را از مذکور غافل نکند.) وقتی داری ذکر می گویی از خداوند غافل نشوی گاهی آدم مشغول خود ذکر می شود خیلی وقت ها در فعالیت های فرهنگی، شخص فکر می کند آدم متدینی است و دارد کار فرهنگی و مذهبی انجام می دهد اما با این کار دارد مردم را دور می کند و غافل می کند. یعنی شخص را از توجه به خودش و وظیفه خودش دور می‌کند. و نمونه کلی‌اش این است که ما بیشتر از هر زمان دیگری در کشورمان داریم دین دریافت می‌کنیم. مردم ما دارند دین دریافت می‌کنند. از کتاب های درسی و دانشگاهی بگیرید تا تلویزیون و مراسم های مختلف دارند دین دریافت می‌کنند. اما ناهنجاری های ما رو به افزایش است.

یک فرد ناشی یک دفعه مثلاً یک برنامه فرهنگی یا مذهبی یا جلسه ای تدارک می بیند. عده زیادی با وقت زیاد، گرفتار همین ها می شوند. بعد هم دلخوش هستند که دارند فعالیت فرهنگی انجام می دهند. ولی همه آسیب می بینند. یعنی اینها در واقع سنگر های فتح شده دشمن می شوند.

خطرناک ترین آدم ها در طول تاریخ اسلام کسانی بودند که به پیغمبر بیشتر نزدیکی داشتند. به مراکز مذهبی بیشتر نزدیکی داشتند؛ خواص همیشه بیشترین ضربه را زدند فعالان فرهنگی ناشی مورد حمله راست شیطان قرار می‌گیرند.(اشاره به آیه 17 سوره مبارکه اعراف) یعنی خواص در دل فعالیتهای فرهنگی به انحراف کشیده می شوند. در اوج مقدس ترین کارها به انحراف کشیده می شوند. اما در بحث فرهنگ و مهندسی فرهنگی باید به اصولی توجه داشت تا کار فرهنگی با موفقیت انجام شود.

اصولی در مهندسی فرهنگی

در مهندسی فرهنگی باید به اصول زیر به عنوان پیش نیاز توجه داشت:

1-محور اصلی در نظام مهندسی فرهنگی، انسان است و خروجی این نظام جامعه است.

2- جامعه و نظام های آن فرهنگ ساز هستند.

3- رفتار جامعه، تجلی فرهنگ آن جامعه است.

4- این تک تک انسان ها هستند که در مجموع جامعه را می سازند.

5- انسان ها هر کدام شخصیت مستقلی دارند.

6- انسان ها بر اساس شخصیت منحصر به فرد خود، رفتارهای خاصی از خود در وضعیت های مختلف بروزمی دهند.

۷- فرد و جامعه در تعامل هستند و بر یکدیگر اثر می گذارند.

8- تعامل فرد و جامعه، بنیان نظام مهندسی فرهنگی است؛ زیرا جامعه انسان را می سازد و انسان جامعه را می سازد. در واقع رفتار جامعه بر رفتار تک تک انسان ها تاثیر مثبت یا منفی می گذارد و رفتار انسان ها نیز تک تک و در مجموع، رفتار جامعه را شکل میدهد.

نتیجه گیری

فرهنگ و مهندسی فرهنگی یکی از مهمترین مفاهیم مطرح در ادبیات سیاست گذاری ایران است این مقاله تلاشی بود در زمینه فرهنگ و تبیین و تعریف دقیق  (مهندسی فرهنگی) که رهبر معظم انقلاب بارها بر این مفهوم کلیدی تاکید کرده اند. و نویسنده این مقاله تلاش کرده است که مطالب مفید و مثمر ثمری را ارائه دهد. امید است که مفید فایده واقع شود.