محمد بن یعقوب کُلینی معروف به ثقةالاسلام کلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، از محدثان مشهور شیعه است و صاحب کتاب الکافی، از کتب اربعه. او در زمان غیبت صغرا می‌زیست و با برخی از محدثان که از امام عسکری(ع) یا امام هادی(ع)، حدیث شنیده‌ بودند، ملاقات کرده است. ابن قولویه، محمد بن علی ماجیلویه قمی، احمد بن محمد زراری از شاگردان اویند.

اساتید شیخ کلینی

از برجسته ترین اساتید شیخ میتوان به افراد ذیل اشاره کرد:

1.محمد بن یحیی اشعری
2.احمد بن ادریس قمی
3.احمد بن عبدالله بن احمد بن محمد بن خالد برقی
4.احمد بن محمد بن عیسی اشعری
5.احمد بن محمد بن سعید همدانی معروف به ابن عقده.
6.حسن بن فضل بن یزید یمانی
7.محمد بن حسن طائی
8.علی بن حسین بن موسی بن بابویه، پدر شیخ صدوق
9.صفار قمی صاحب کتاب «بصائر الدرجات»
10.محمد بن یحیی عطار
11.قاسم بن علا

شاگردان شیخ کلینی

از برجسته ترین شاگردان شیخ میتوان به افراد ذیل اشاره کرد:

1.ابوعبدالله احمد بن ابراهیم معروف به ابن ابی رافع صیمری
2.ابوالقاسم جعفر ابن قولویه صاحب کتاب «کامل الزیارات»
3.ابومحمد هارون بن موسی تلعبکری
4.ابوغالب احمد بن محمد زراری
5.محمد بن علی ماجیلویه قمی
6.ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن جعفر
7.ابوعبدالله محمد بن احمد بن قضاعه صفوانی

مقام شخصیتی و علمی

کتب رجالی و شرح حال‌ نویسانی که به زندگانی کلینی پرداخته‌اند از وی با عناوین چون: ابوجعفر، محمد بن یعقوب، ابن اسحاق، ثقة الاسلام، رازی، بغدادی، سِلسِلی نام برده‌اند.

آن چه در بیان جایگاه شخصیتی و علمی کلینی در کتب تاریخ آمده این است که همگان از موافق و مخالف، از فضل و عظمت منزلت وی یاد کرده‌اند. با توجه به شهرت و آوازه کلینی، شیعه و سنی در فتاوا به او روی آوردند و وی را به «ثقه الاسلام» ملقب ساختند. به سبب تقوا، علم و فضیلت او، مردم در رفع مشکلات دینی و گرفتن فتوا به وی مراجعه می‌کردند.

شیخ طوسی با تعبیرِ دانشمندی جلیل القدر، عالم به روایت، ثقه و عالم به اخبار از کلینی یاد می‌کند.نجاشی دانشمند رجالی شیعه او را شیخ و پیشوای شیعه در «ری» در زمان خویش و موثق‌ترین آن‌ها در حدیث و ضبط آن معرفی می‌کند. عالمان شیعی دیگر نظیر ابن شهرآشوب،علامه حلی، ابن داوود حلی، تفرشی اردبیلی و سید ابوالقاسم خویی نیز تعابیر و عبارات شیخ طوسی و نجاشی را تأیید کرده‌اند. سید بن طاووس، وثاقت و امانت او را در نقل حدیث مورد اتفاق همگان می‌داند.

ابن اثیر از مورّخان اهل سنت، کلینی را در زمره بزرگان و علمای امامیه می‌شمارد. ذهبی، کلینی را شیخ شیعه، عالم امامیه و صاحب تألیفات معرفی می‌کند. ابن حجر عسقلانی و ابن ماکولا کلینی را از فقها و نویسندگان مذهب شیعه معرفی کرده‌اند.ابن عساکر هم در کتاب خویش از وی با بزرگی یاد می‌کند.

به جهت اهمیت وجایگاه کلینی در فرهنگ شیعه به مناسبت یک هزار وصدمین سال وفات ایشان تمبر یادبودی انتشار یافت.

آثار و تألیفات

کتاب الکافی
مهم‌ترین اثر کلینی، کتاب کافی است. این کتاب از برجسته‌ترین منابع حدیثی شیعه و مهم‌ترین و معتبرترین منبع از کتب اربعه است. این کتاب در سه بخش اصول، فروع و روضه تألیف شده است. تلاش کلینی بر آن بوده تا احادیث الکافی را بر اساس عدم مخالفت با قرآن و موافقت با اجماع جمع‌آوری کند. کلینی به سبب ارتباط با اصحاب ائمه و دسترسی به اصول اربعمأة روایات این کتاب را با کمترین واسطه نقل کرده است. گروهی از عالمان شیعه معتقد به صحت تمامی روایات آن بوده‌اند و در مقابل گروهی از عالمان شیعه وجود احادیث ضعیف در کافی را قبول دارند.
محمد بن یعقوب کلینی افزون بر «کافی» دارای آثار دیگری نیز بوده که جایگاه علمی او را در غیر از علم حدیث آشکار می‌سازد. برخی از این کتب عبارتند از:

1.الرد علی القرامطه که در رد عقاید التقاطی قرمطیان نگاشته شد.
2.رسائل الائمه(ع)
3.تعبیرالرؤیا
4.کتاب الرجال
5.ما قیل فی الائمه(ع) من الشعر
6.الزی و التجمل
7.الدواجن و الرواجن
8.الوسائل
9.فضل القرآن

تاریخ وفات

شیخ کلینی در سال ۳۲۸ قمری برابر با ۳۱۹ خورشیدی که مصادف با مبدأ غیبت کبری حجت بن الحسن است در سن ۷۰ سالگی در بغداد، درگذشت. ابو قیراط محمد بن جعفر حسنی، یکی از بزرگان بغداد بر پیکرش نماز خواند. آرامگاه او در «باب‌الکوفه» در بغداد، امروز در ناحیه شرقی رود دجله کنار پل قدیم بغداد و زیارتگاه مسلمانان است.