عبدالمجید دیانی_شب قدر شب تجلی میعاد انسان با خداوند و از خود جدا شدن و غرق در دریای رحمت و محبت و مهربانی خدا شدن است. در روایات اهل بیت (علیه‌السّلام) آمده است: فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمین پخش می‌شوند، بر مجالس مؤمنین گذشته، بر آنان سلام کرده و برای دعای آنان آمین می‌گویند، تا آنگاه که سپیده دم طلوع کند و در این شب دعای کسی رد نمی‌شود، مگر دعای عاق والدین، قطع کننده رحم، کسی که شراب بنوشد و کسی که دشمنی مؤمنی در دلش باشد.

همانطور که مستحضر هستید بزرگان برای شب قدر برنامه های مخصوصی داشتند و چیزی که بیشتر در میان علمای عصر ما مشاهده می شود مناجات نماز و عبادت است با این مقدمه بعضی از علمای گذشته توصیه به درس خواندن در شب‌های قدر داشتند سوال بنده این است که توصیه به درس خواندن با چه مبنای علمی انجام میشده با توجه به اینکه حتی ائمه یا علمای دیگر در مشغول عبادت و مناجات بودند؟

سوال بنده این است که آیا این توصیه برای آن فرد خاص بوده یا برای همه طلاب یا دانش آموزان قابل استفاده است و سوال دوم اینکه این توصیه چه مبنای علمی یا روایی داشته است با توجه به اینکه ما در سیره عملی سایر بزرگان و علما هم کرسی درس را در شب های قدر نمی بینیم؟

اولین نکته‌ای که باید به آن توجه کنیم معنای عبادت است چرا که چکیده و محصول گفتار ائمه یا توصیه همین لفظ عبادت است و ما را به سمت اعمال عبادی میبرد. در علم کلام عبادت را (خضوع همراه با نیت پرستش) تعریف کرده اند که این تعریف دو بخش دارد که یک بخش ظاهری و یک بخش باطنی دارد پس اگر عبادت را اینطور تعریف کنیم خیلی از اعمال ، ذیل بحث عبادت می آیند و درس خواندن هم به نحوی می‌ تواند ذیل بحث عبادت بیاید.

نکته دیگری که شاید بتوان از آن استفاده کرد این است که آیا درس خواندن واجب است یا مستحب و ما می دانیم که طبق بیان همه بزرگان درس خواندن واجب است و ممکن است برای آن فردی که توصیه شده که در شب قدر درس بخواند برای این بوده که از عمل واجب درس خواندن، عقب نماند یعنی با این فرض که فضا برای آن طلبه به گونه‌ای بوده که این درس خواندن که عمل واجب بوده از او فوت می شده و طبق نظر همه اصولیون در هنگام تزاحم عمل واجب ومستحب تقدم واجب لازم است پس طبق این نکته دومی که بیان شد این توصیه بزرگان عمومی نبوده بلکه در شرایط خاصی بیان شده است.

نکته سوم روایتی از حضرت امیر است که ایشان فرمودند در هنگام عبادت نگاه کن حال و حوصله کدام عمل را بیشتر داری همان را انجام بده و هر عملی را که حال و حوصله نداری ترک کن یعنی ممکن است کسی با خواندن دعاهای شب قدر که غالباً هم عربی است نتواند ارتباط خوبی با خدا برقرار کنند اما خواندن یک کتاب اعتقادی که به زبان فارسی نوشته شده انس و الفت خود را با خدا بیشتر کند.

و نکته چهارم اینکه اساس اسلام تسلیم است و هر چه انسان تسلیم بیشتر شود مأجورتر است یعنی ممکن است کسی با تفکر بین روابط خود و خدای خودش و یا خواندن برخی از مطالب علمی بیشتر خدا شود

با در نظر گرفتن این چهار نکته میتوانیم این توصیه‌ها را متوجه بشویم که برای برخی از طلبه ها می تواند این توصیه درست باشد. علاوه بر اینکه خودتان هم اشاره کردید ممکن است این توصیه ها یک توصیه خصوصی به یکی از شاگردان خاص باشد با توجه به شناختی که آن استاد است از آن طلبه دارد.

مطلب دیگر اینکه همانطور که در روایت آمده است تفکر صحیح نسبت به عبادت ارزش بیشتری دارد سوالی که پیش می آید این است که آیا درس خواندن مثلاً مطالعه صرف و نحو آیا همان تفکر مد نظر است یا نه و سوال دوم اینکه با توجه به اینکه شب قدر از هزار ماه بهتر است و در فضیلت این شب روایت های بسیار زیادی است آیا حیف نیست که به مطالعه درس صرف یا نحو پرداخته شود؟ یعنی در اینکه هر دوی این کارها خوب است شکی نیست اما چرا من باید از جوشن کبیر یا خواندن قرآن چشم پوشی کنم و به مطالعه یک درس علمی بپردازم با توجه به اینکه شب قدر نهایتاً ۸یا۹ ساعت است در این زمان درس خواندن چقدر می تواند سودمند باشد؟

نکته‌ای که باید دوباره به آن توجه کنیم این است که اگر اسلام را خوب تفسیر کنیم می فهمیم که اساس اسلام همان تسلیم است و هر چیزی که تسلیم از آن استخراج شود، مفید است حتی اگر فیزیک باشد و از آن طرف اگر کتاب فقهی بخوانیم که در آن تسلیم نباشد سودمند نیست چه بسا در طول تاریخ اعمالی از افراد سر زده که آن عمل مسحتحب نبوده ، ویا دیگر دارای وجه شرعی نیست اما چون به خاطر تقرب به خداوند بوده ، خداوند آن عمل او را بزرگ کرده و از آن فرد قبول شده است پس نکته ای که مهم بوده همان تسلیمی بود که آن فرد با اعمالش در صدد رسیدن به آن بود.

آیا می توان گفت دستورات و برنامه های عمومی در شب قدر، برای کسی است که راه تسلیم شدن را هنوز یاد نگرفته یعنی اگر کسی بداند از کدام مسیر بیشتر انس می‌گیرد و تسلیم می شود بهتر است در شب قدر همان مسیر را برود و اگر کسی مسیرش را نشناخت به همان دستورات عمومی و دعاهای مأثور عمل بکند؟

بله به نظر می‌رسد بهترین عمل در شب قدر عملی است که ثمره‌ی آن تسلیم شدن نسبت به خداوند متعال باشد حال این عمل دربعضی مواقع می‌تواند دعا یا نماز یا تفکر یا گریه یا حتی درس خواندن انسان باشد

با توجه به شرایط علمی موجود بین طلاب که بعضی از این طلاب درسهای پیش نیازی مثل صرف و نحو یا دروس دیگر را خیلی مرتبط بحث‌های طلبگی و تبلیغی خود نمی‌دانند آیا توصیه به درس خواندن برای این ها در شب قدر مفید است با توجه به اینکه بعضی از اساتید از بزرگان این توصیه را انجام می دهند؟

اول آنکه اگر استادی شناخت خوبی از شاگردش داشت چه بسا بتواند همین توصیه را انجام بدهد مثل بزرگانی که باطن شاگردانشان را ببینند اما از طرف دیگران که توصیه می شود این توصیه شاید دقیق و کامل نباشد اما در عین حال نمی‌توان به صورت یقینی گفت که اشتباه است

بحث در اشتباه بودن نیست و هر دو عمل خوب است اما کدام یک بهتر است فضیلت زیادتری دارد با توجه به اینکه شب قدر مدت کوتاهی است و ممکن است از دست برود؟

شما می توانید صد در صد بگویید که خواندن درسی مثل نحو در شب قدر کمتر قران خواندن ثواب داشته باشد؟

اگر واقعاً بنده طلبه ارتباطی میانه این درس و رسالت طلبگی و تبلیغی نبینم و شناخت جامعی نداشته باشم بله به طور قطع می‌توانم بگویم ثوابش کمتر است و این سخن را با توجه به مطلبی که در گفت وگو با هم داشتیم وام میگیرم که هر چیزی که من رو تسلیم کند و باعث انس بین من و خدا شود، آن عمل برای من بهتر است

بله ولی متاسفانه این نکته را به صورت یقین نمی توان گفت و جای تأمل بسیار دارد. نکته‌ای که باید به آنهم توجه کرد این است که در شب قدر عمل هر فرد با توجه به ظرفیتی که آن فرد دارد ممکن است هزار برابر شود با توجه به ظرف وجودی هر فرد مقدار برداشت ثوابی که دارد متفاوت می‌باشد به این نکته هم توجه داشته باشیم.

سوالی که پیش می‌آید این است که آیا بهترین عمل در شب قدر همان عملی است که نسبت به اعمال دیگر ما را بیشتر تسلیم کند؟ با توجه به این نکته ، سوال این است که آیا آن عمل مورد نظر که بیشتر از اعمال دیگر ما را وصل می کند لزوما بیشترین ثواب را هم دارد یعنی ممکن است عملی من را تسلیم خداوند کند اما چون دعای جوشن کبیر در شب قدر ثواب زیادی دارد من حیفم بیاید که این دعا را نخوانم و به کار دیگری که آن کار هم مطمئن هستم خوب است مشغول شوم؟

پاسخ به این سوال سخت است، بحث ظرفیت وجودی انسان را هم با توجه به همین نکته بیان کردیم ، به عنوان مثال گفته می‌شود که زیارت حرم امام رضا معادل ۸ تا حج است و سوال می شود که چطور همچین چیزی ممکن است که در جواب می گوییم این ثواب زیارت حرم امام رضا ثواب حداکثری هست که یک فرد می تواند داشته باشد و طبیعتاً برای همه حاصل نمی‌شود پس در بحث اعمال شب قدر هم بستگی به استفاده و ظرفیتی دارد که خودتان بدست آورده‌اید.

نظر شخصی شما بین انتخاب کردن خواندن دعای جوشن کبیر  و بین کار خوب دیگری مثل کمک کردن درسی یکی از دوستان در شب قدر چیست؟

انتخاب شخصی بنده خواندن دعا است.

نکته دقیقا همین این است که اکثر بزرگان همان دعا را به بحث درسی ترجیح دادند یعنی شاید بتوان گفت در تعارض بین عقل و قلب حرف قلب را گوش دادند و غالباً محافل علمی در شب قدر تعطیل شد و این با توصیه بعضی از بزرگان همخوانی نداشت یعنی بین گفتار برخی از علما با سیره عملی بعضی از علمای دیگر هماهنگی نمی‌بینیم و همه ما به نحوی می‌گوییم حیفمان می آید این شبها را از دست بدهیم

پس باید باز به این نکته توجه کنیم که این توصیه رو کدام یک از بزرگان و در چه حالت و در چه زمانی به آن فرد طلبه گفته است و میتواند عمومیت نداشته باشد

بنده اینطور حس می کنم که اگر این سوال رو از افراد دیگری هم بپرسم همان دعا را انتخاب می کنند چرا در تعارض بین عقل و قلب بیشتر این طور به نظر می رسد که سخن قلب گوش داده می شود؟

شاید به این خاطر باشد که هر کسی بیشتر به احوال خودش آگاه است و می داند با کدام عمل بیشتر به خدا نزدیک می شود

اما من فکر می کنم شاید به خاطر حس ترس باشد نکند من این ثواب بزرگ را در این شب خاص از دست بدهم با اینکه صرفاً دارم از روی دعا می‌خوانم و معلوم نیست چقدر ثواب داشته اما کمک علمی ثوابش ثابت شده است.

همیشه به خاطر حس ترس نیست ولی برای برخی ممکن است اینطور باشد.

سوال اخر به نظر شما می توان یک دستور کلی در شب قدر برای طلاب ارائه کرد؟ و آن دستور چیست یعنی توصیه شما برای شب قدر برای طلاب چیست؟

با توجه به همان نکته ای که در طول گفت‌وگو گفته شد به نظر بنده نمیتوان دستور یا برنامه عمومی یکسان در شب قدر برای همه افراد بیان کرد چرا که باید ببینیم راه تسلیم شدن هر فردی از چه مسیری می گذرد بله اگر کسی نتوانست مسیر خودش را بشناسد از اعمال و دعاهای مأثور استفاده کند پس قبل از اینکه وارد شب قدر بشویم بهتر است خود شناسی داشته باشیم و با همین شناخت وارد شب قدر بشویم و برنامه خود را تنظیم کنیم.